De gemeente Boutersem ligt in het Vlaams Gewest, de Provincie Vlaams-Brabant en het Arrondissement Leuven. Boutersem telt 8395 inwoners (eind 2021).
De gemeente in zijn huidige vorm is ontstaan als gevolg van drie fusieoperaties. In 1976 kreeg onze gemeente zijn definitieve grenzen. Boutersem is een fusiegemeente bestaande uit zes deelgemeentes:
- Boutersem: centraal-westelijk deel van de gemeente, met historische kernen Boutersem en Butsel
- Roosbeek: centraal-oostelijk deel in de gemeente
- Vertrijk: centraal in de gemeente, vlak ten zuiden van Boutersem
- Kerkom: noordelijk in de gemeente, met historische kernen Kerkom en Malendries
- Neervelp: zuid-westelijk in de gemeente
- Willebringen: zuiden van de gemeente, met historische kernen Willebringen en Honsem
In 1980 kocht de gemeente Boutersem het kasteel van Kwabeek en het bijbehorende park en vestigde hier het gemeentehuis. Deze functie vervult het tot op de dag van vandaag.
De fusiegemeente Boutersem
De fusiegemeente Boutersem, eerst 3107 ha groot, later slechts 3074 ha (dit wegens een mislukte 'ruil' van een gedeelte van het grondgebied met de gemeente Lubbeek), is het product van drie fusies.
De eerste fusie:
Reeds in 1800-1801 was er sprake van een vereniging van Boutersem met Vertrijk, hetgeen uiteindelijk verwezenlijkt werd in 1964 (wet van 2 juli).
Dan ontstond uit de samenvoeging van Opvelp, Neervelp, Willebringen en Meldert ook ‘Honsem’.
De tweede fusie:
Het koninklijk besluit tot het samenvoegen van de gemeenten Roosbeek en Kerkom met Boutersem dateert van 5 juni 1970. Eerst was men van plan om de nieuwe fusiegemeente de naam ‘Butsel’ te geven. Dit stuitte echter op verzet van verschillende mensen. Er werd een protestbrief gestuurd naar de overheid. Uiteindelijk werd de naam ‘Butsel’ toch vervangen door de naam ‘Boutersem’.
De derde fusie:
Door de wet van 30 december 1975 werd het aantal gemeenten in België drastisch verlaagd en van 2359 teruggebracht tot 596. Met het koninklijk besluit van 15 september 1976, houdende de samenvoeging van gemeenten en wijziging van hun grenzen, ontstond het huidige Boutersem op 1 januari 1977.
Van de fusiegemeente Honsem werden de vroegere dorpen 'Willebringen' en 'Neervelp' toegevoegd aan de reeds bestaande fusiegemeente 'Boutersem'. Met deze derde fusie had Boutersem de ‘eer’ een van de zeldzame gemeenten in België te zijn die driemaal bij een fusieoperatie betrokken waren.
Situering
De gemeente situeert zich in het zuiden van de provincie Vlaams-Brabant, op de overgang van Haspengouw en het Hageland. De gemeente grenst in het zuiden aan de provincie Waals-Brabant en wordt begrensd door de gemeenten Lubbeek, Hoegaarden, Beauvechain, Bierbeek en de stad Tienen.
Boutersem is een typisch landelijke gemeente die zich situeert op het scharnierpunt van het Brabants plateau (westelijk deel), het Hageland en de Demervallei (noordelijk deel) en Haspengouw (zuidelijk deel).
- Het noordelijk deel van de gemeente wordt gevormd door het ‘laag' gelegen Hageland.
Zandlemig hoog Hageland vormt een heuvelland met een parallelle structuur van (beboste) ruggen en valleien met rijbewoning op de overgang. Het heuvelland bestaat uit verschillende fragmenten landbouwgebied. Het Smisveld, de omgeving van Kerkom en landbouwarealen die grenzen aan de bosstructuur van de Velpvallei en het Butselbos.
- Het zuidelijk deel van de gemeente wordt gevormd door het ‘hoog' gelegen Haspengouw. Droog laag Haspengouw is een breedgolvend leemplateau dat ondiep versneden is. Het heeft een steeds weerkerende cultuurlandschappelijke structuur: akkerland op de plateaus, kleine hoopdorpen op de plateaurand of in de vallei, grasland en (populieren)bos in de vallei. Holle wegen vormen de enige landschapselementen. Bos is schaars en de grote gesloten hoeven hebben een typische bouwstijl. Het golvend leemplateau bestaat uit verscheidene uitgestrekte landbouwgebieden; grenzend aan de bosstructuur van de Velpvallei, de Grote Kouter ten oosten van Vertrijk dat zich uitstrekt tot Tienen, en de Grote Dries ten zuiden van de E40.